Dünya Ticaret Örgütü kuruluş amacı gümrük tarifelerine sınırlama getirmek ve tam rekabet şartlarını korumak amacıyla örgütlenmiş devletlerden oluşmaktadır. Kuruluş tarihi 01.01.1995 olsa organizasyon yapısı 1947’ye kadar dayanmaktadır. Serbest ticaret hakları konusunda etkin çalışmalar yürütmesi sebebi ile bazı çevrelerin olumsuz tavırları ve sert eleştirilerine maruz kalmıştır. Temelde kuruluş amacı serbest ticaretin yaygınlaştırılması ve özel şirketlerin hiçbir kısıtlamaya uğramadan ülkeler arası ithalat ihraca yapabilmesi şekline organize olunmuştur.
19.yy sonu ve 20.yy başından itibaren küreselleşme büyük bir ivme kazanmıştır. Bunun neticesinde ülkelerin almış aldıkları kararlar dış ticarete balta vurmakta ve yüksek gümrük vergileri ile ticaret kısıtlanmaktaydı. 1995 yılında tam yürürlüğe giren Uruguay’da gerçekleşen anlaşma kapsamında 132 ülkenin imzasıyla DTÖ kurulmuş oldu.
Dünya Ticaret Örgüt Tarihçesi
Dünya Ticaret Örgütü kuruluş yılı 1995 yılını gösterse de ilk olarak imzalanan anlaşmalar 1947 yılında gerçekleşti. Gümrük tarifeleri ve ticaret anlaşmaları ile zemin oluşturuldu. Serbest ticaret anlaşmaları olarak da bilinen bu anlaşmaya göre; ithalat vergileri kısıtlanacak ve uluslararası ticaretin önünde ki engeller kaldırılacaktı. O dönem içerisinde toplamda 23 ülkenin imzası ile yürürlüğe konuldu. O dönem ithalatı söz konusu olan kırk beş ürün gümrük vergisinden muaf tutuldu.
GATT kuruluş amacı savaş döneminde gerçekleşen hasarın ivedi bir şekilde tamir edilmesi ve imzalanan ülkeler arasında refah artışını sağlamak şeklinde öngörüde bulunuldu. Bu kapsamda üye ülkeler arasında; ticari ve ekonomik iş birliği aratacak, işsizlik oranları büyük ölçüde düşürülerek tam istihdama geçiş yapılacak ve dünya kaynakları etin kullanılacaktı.
1947-1995 yılları arasında kısmen etkili olabilmişti. Anlaşma maddeleri içerisinde yer alan ülke kayırmacılık ve bazı ülkelere taviz verilmemesi maddeleri ilga edilmiş bu da anlaşmanın yürürlükte kalmasına imkân vermemiştir. Özellikle gelişmiş ülkelerin anlaşmayı kendi menfaatlerine uygun şekilde yorumlaması, üye ülkeler arasında anlaşmazlığa yol açmıştır. Dünya Ticaret Örgütü kurulmasıyla kurumsal bir yapıya dönüşen anlaşman hala yürürlüktedir. Serbest ticaret hakkı bu anlaşma ile bir kez daha garanti altına alınmış oldu.
Dünya Ticaret Örgütü Amaçları
DTÖ kuruluş amaçları 1947 yılında imzalanan gümrük tarifeleri ve ticaret anlaşmalarından daha geniş ve yaptırım gücü yüksek anlaşma olarak planlandı. Bu doğrultuda DTÖ arasında imzalanan maddelere aykırı davranışlarda bulunan ülkelere, DTÖ haklarından yararlanamaması şartı koşuldu. Genel itibari ile amaçları şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Üye ülkeler arasında tam rekabet şartları geçerli olması ve sürdürülebilir ticaret ağı oluşturulması amaçlandı.
- Üye ülkeler arasında tam ticaret ve ekonomik işbirliği sağlandı.
- Üye ülkeler arasında tam istihdamı gerçekleştirmek amaçlandı. Böylelikle üye ülke vatandaşlarına iş becerileri kazandırma ve karşılıklı eğitim değişim hareketleri arttı.
- Dünya Ticaret Örgütü aldığı kararlar arasında en etkili olan sürdürülebilir kalkınma projesi olarak görülmektedir. Kalkınma hedefi yerel bazda değil üye ülkelerin ortak hedefi halinde karşılıklı çalışma şeklinde gerçekleşti
- Serbest ticaret artmasıyla tam rekabet şartları hâkim olacak ve böylelikle refah artışı gerçekleşmesi planlandı.
Kaynak:
Küreselleşmenin Ekonomik Boyutu Küreselleşmeyi Yöneten Üç Ana Kurum: IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü – Mehmet Ali GÖNGEN